Obsfoto

Seljalandsfossen på Sørvest-Island er majestetisk, men manglar den pondusen som Skogafoss har. Lange periodar utan regn gjer fossen kniplingsaktig og slingrete i vinden. Det er det vide landskapet i kombinasjon med fossen som skaper opplevinga. Og så kan ein gå bak fossefallet. Også her veltar turistane ut av bussen; eg kjenner dei att frå attraksjonar lenger aust. Det er nesten så eg får lyst å seia «Hei, kjekt å sjå deg att!»

Fotografisk er det uråd å få eit skikkeleg portrett av fossen når så mange menneske vrimlar omkring. Eg resignerer og byrjar å slå saman foss og turistar på bileta. I gamle dagar kunne ein turist spørja om eg kunne ta bilete av han saman med ein attraksjon. No ordnar dei det sjølve. Det kallast visst selfie.

Det står att tre innlegg frå Islands-reisa. Så er det slutt.

Det finst mektigare fossar på Island enn Skogafoss, men ingen så vakre. Med sine 15 x 62 meter dannar han eit rektangulært teppe mellom det bakkete innlandet og slettelandet under seg. Vatnet renn vidare som ei brei roleg elv ut i havet ikkje langt unna-

I fotobøker og -blad er Skogafoss ofte attgjeven som ei mjølkekvit sløra flate i svarte omgjevnader; eit uttrykk som ofte vert kalla 'fine art'. Eg hadde ikkje stativ med, og kan difor ikkje visa fossen på den måten. Ikkje ønskte eg det heller. Som vanleg vrimla det av turistar. Eg hadde kjempeflaks som på dette biletet slapp unna med dei to figurane som danner målestokken for fossen.

Det er bygt trapper opp dit fossen stuper utfor, og naturen kan ikkje dy seg for å plassera ein merkeleg lavafigur halvvegs oppe. Islendingane kan forresten ha ein merkeleg estetisk sans. Den kombinerte country- og cola-wagon står midt i nasjonalheilagdomen, og burde vore fjerna.

20. - 30. august går Landskrona Foto Festival av stabelen for 3. gang. Nytt i år er at festivalen er blitt forlenget fra 3 til 10 dager. På relativ kort tid har Landskrona klart å skape seg et navn i den store festivalverdenen.

Det er mange festivaler å velge mellom - Landskrona er absolutt verdt et besøk!

I løpet av en langhelg fikk jeg i kompaniet med mine venner fra photopolet oppleve utstillinger i verdensklasse. Duane Michals var et av de store trekkplastre. Og det ikke uten grunn. Mannen er minst like stor filosof som han er mesterlig fotograf. Han var en av de første som viste verk i form av sekvenser, serier på 4-5 bilder. Tilsynelatende enkle i sitt uttrykk har de samtidig en stor dybde; han tar ofte opp sosial- og samfunnskritiske tema. Han er heller ikke redd for å rette kraftig skyts mot dagens kunsthandelindustri. "How photography lost its virginity on the way to the bank" gjør narr av størrelser som Cindy Sherman, Jeff Koons og hele den berømte Düsseldorfer-skolen med Gursky i spissen.

Duane Michals - A Gursky gherkin is just a very large pickle

Michals kombinerer i mange av hans verk bilde og tekst. Den som har prøvd dette, vet at det er en vanskelig øvelse; en balansegang der man lett ender opp med klisjeer.

Men Landskrona hadde mer å by på enn bare fremragende utstillinger. Så kunne vi oppleve et av de store høydepunkt når 83.5 år gamle Duane Michals var på skype og holdt foredrag som hoppet fra tungt eksistensielle til hysterisk morsomme betraktninger med en eleganse som er vanskelig å overgå.

Hele åpningshelgen var det i midten av den koselige svenske landsbyen et lite torg, der man kunne kjøpe fotobøker. Flere industrikontainere var forvandlet til bokbutikker der man kunne finne både mainstream utgivelser fra de store foto- og kunstbokforlag, og perler fra uavhengige bokutgivelser. 

Ved siden av sto festivalteltet: et sirkustelt som var møtested for festivalgjestene og deltakende fotografer. Her var det kveldsprogramm med Open Stage, der man bidra ved å vise egne prosjekt på storskjerm, Pecha Kucha om fotobøker, der 10 fotobokprosjekt ble presentert, og kåring av årets beste portfolio fra review som hadde pågått.

Pecha Kucha om fotoboka Jetlag & alcohol med Morten Andersen

I rådhuset kunne vi se Lars Tunbjörks "Vinter". Kurator Greger Ulf Nilson introduserte i en sterk, personlig og emosjonell tale bildene fra hans gode venn som så altfor tidlig døde tidligere i år:  "Vinter handler ikke om snø. Den handler ikke en gang om sesongen. Den handler om livet, om å overleve." 

Lars Tunbjörk - fra serien Vinter

I tillegg var det mange andre perler å se: 

Jindrich Streit, del av en stor utstilling om tsjekkisk fotografi, med sine autentiske skildringer fra tsjekkiske landsbyer; noe han mistet lærerjobben for og ble satt i fengsel for. Etter kommunistregimets fall fikk han den fortjente oppreisningen gjennom utnevnelse som professor. 

Jindrich Streit

Anna Strand viste den nydelige serien Nagoya Notebook basert på negativ hun fant kombinert med iscenesatte fotografier. Boka er dessverre utsolgt.

Anna Strand - fra serien Nagoya Notebook

Chris Shaw's Weeds of Wallasey skildrer med en rå og hard kontrast hjembyen sin Wallasey i en tid der han er kommet "hjem" fordi faren holder på å dø.

Chris Shaw - Weeds of Wallasey

Et annet høydepunkt for meg som elsker fotobøker var Open Dummy Review. En dummy er et utkast for en mulig bokutgivelse. Her var det ut fra over 200 innsendte bøker blitt valgt 4 bøker som ble diskutert mellom fotograf og forleggere. Det var veldig lærerikt å høre hvordan forleggere leste bøkene, hva de fremhevet som vellykket og hva de ville ha endret.

Jeg er helt sikker på at denne festivalen er kommet for å bli.

Jeg håper den får den oppmerksomheten som den fortjener.

Tupilak

På Dyrólaey på sørenden av Island vert eg overmanna av det eg ser. Havet breier sine store kvite teppe over den svarte lavasanden. Store formasjonar av den vulkanske bergarten basalt heng over hovudet mitt utan å ramla ned. Menneska vert små her, og både vaksne og born frydar seg. Det inste av stranda er full av havslipte runde steinar. Her blir det sett opp små vardar tett i tett ved hovudnedgangen til stranda. Katharina har brukt mykje tid og mange steinar på å skriva namnet sitt i den kontrasterande sanden. Du kan kalkulera kor langt inn bølgjene strekker seg, og stå akkurat der sjøen når støvlesnuten din. Neste gong du prøver det same vert du kanskje våt langt oppover leggene. Så omfamnar ein kvarandre i pur glede over den store opplevinga.

I eine enden av Dyrhólaey stikk det ut eit høgt nes som er gjennombora av eit stort hol. I havet utanfor ligg fleire store basaltformasjonar.

Se for deg et stort hogstfelt. Tonnevis av tømmer er hentet ut av digre maskiner. Skogen er forsvunnet, tilbake er en bakke full av digre arr. Slik er nåtiden; de som skal ha sjans til å overleve på land- og skogsbruk må ta dette maskineriet og dets metoder i bruk. Estetikk står ikke på agendaen. Granen som ble plantet i stor stil og som skulle være framtidas grønne gull, er ikke lenger like ettertraktet og det er svært små marginer. Lenger vekk fra bonderomantikk kommer man ikke. Tiden leger alle sår og etter noen år med kratt og bjørnebærris vil nok løvskogen komme tilbake. Det er jo den som hører hjemme her på Vestlandet. Det vil bli fint.

Men tilbake til antitreet: her står det altså. Midt i slagmarka står det igjen som en bauta. Treet var så usselt at det ikke kunne hogges en gang. Nå står det her som et minnesmerke.

Jeg finner antitrærne ofte stående alene; hvis ikke, skiller de seg tydelig ut i massen. De er ribbet for enhver skjønnhet men absolutt ikke for sin stolthet.

Etterhvert oppdager jeg stadig flere; de er mange. Kanskje jeg en gang vil finne en antitreskog?

Dette er en hyllest til antitreet; det må ikke bli oversett. 

Akkurat som folk som ikke passer inn i dagens glansverden.

Ein kort visitt til Fjallsárlón i enden av Fjalljökull. Den liknar på Jökullsárlón, men her vert isen liggande til han smeltar heilt. Ein vaskebrettveg fører fram til vatnet. Synet som møter oss er overveldande, der me står på eit høgdedrag og ser ned på vatnet. Nokre hundre meter frå parkeringsplassen blir floskelen 'tida står stille' gyldig her. Breen er svær, trass i at han berre er eit lite utspring av giganten Vatnajökull. Eg veit han flyt nedover, men eg kan ikkje sjå det. Heile landskapet er ugjestmildt. Is, lava. Det er ingen stad for dyrking av gulrøter, men her, under den milde seinsommarsola og dei mektige skyene, kunne eg vore i timevis.

Byen Vik er ein klassisk islandsk småby, og utgangspunktet for Dyrhólaey, ein av dei stadene på Island som har gjort størst inntrykk på meg. Både frå Vik og Dyrólaey ser eg landemerket Reynisdrangar, ein klippeformasjon nokre hundre meter frå land. Meir om Dyrólaey neste gong.

Skildring av kunstopplevingar er vanskeleg, det beste er å prøva gjera det enkelt og vonleg personleg. Det er ei subjektiv øving som fint kan gjerast utan kunstkorrekt bakgrunn. Om interessa er der så kjem og kunnskapar.

Kunstopplevingar kan kjennast som noko fysisk. I ung alder var eg på Munchmusèet i Olso. Det var ei gripande, sterk og uventa oppleving. Å stå rett framfor Munch-maleria var inngang til ei ny verd. Kva Munch ville uttrykka tenkte eg ikkje så mykje på der og då. Kunnskap om Munch og kunstverda han levde i var og skral. Eg trur desse manglane gjorde opplevinga sterkare. Det var å ta det visuelle rett inn, utan filter.

Tom Sandberg døydde i fjor. Han var ein stor kunstnar. Fotokunstnar. Eg vert aldri ferdig med fotografia hans og lurer på kvifor. Motiva er arketypiske med få element, det er slike bilete som festar seg og ikkje slepp. Gjennom kameraet omvandla han vasspyttar på asfalten til Alice i eventyrland-hol i bakken. Dei er til å forsvinna ned i. Eit anna motiv er ein skog i skumringa, silhuettar avtegnar seg mot himmelen. Etter ei stund kjem tvilen, er det ein skog eller noko anna? Skogsilhuetten kan laga assosiasjonar til figurar og vesen. Det er å sjå og sjå.

Når fotografi verkar slik grip dei tak. Som om noko ukjend og levande har teke bustad i dette rett-fram avtrykket av røyndomen. Der er eit eller anna bakom som unnslepp forklaring. Å skildra slikt er vanskeleg, eg famlar etter orda og dei rette vendingane. Det har lett for å verta for banalt, eller blomstrande. Når bilete skal skildrast med ord og setningar er det ein motstand i språket.  Som å blanda i hop to medium som ikkje er løyselege med einannan.

Tom Sandberg

Jökulárslón er ein av dei store attraksjonane på Island. Breidamerkurjökull er ein arm av den store Vatnajökull som bokstaveleg tala går til sjøs. Breen kalvar i ei lagune. Dei majestetiske isformasjonane slepp ikkje ut før dei har smelta seg små nok til å koma ned den svært korte elva til havet.

Ved Jökulsárlón tømer buss etter buss sine lass av turistar. På stranda ventar eit amfibiefartøy på dei som vil ta turen inn mellom isen. Isen er også populær som bakgrunn for reklameopptak. Masseturismen er ikkje så påtrengande i september, så eg har ikkje kjensle av å gå i kø. Den dagen me var der, og kanskje også andre dagar, hadde hundrevis av makrell køyrt seg på land og låg daude eller gispande på sanden, både ved sjøen og i ferskvatnet i lagunen. Eg fekk inga forklaring på fenomenet, og såg heller ingen som tok risikoen på matauk. Bitar av breen duppar i havet eller ligg spreidde på dei vide strendene.

Notisbok og blyant er det lettaste tilleggsutstyret du har når du fotograferer. Eg trudde fjorårets Island-reise skulle sitja som klistra i hjernen på grunn av dei mektige opplevingane. Så viser det seg at det stadig ramlar bitar ut av puslespelet. Bileta er likevel ein god minnebank når eg hentar dei fram.

Höfn (uttalast Höbn) er ein fiskar- og reiselivsby på Søraustlandet med litt over 2000 innbyggjarar. Eg flotta meg litt med middag på hotellet; røykt and. Det smakte korkje fugl eller fisk. Ei fyldig suppe på folkelege Gamlabui var mykje betre.. I daglegvarebutikken vart eg ekspedert av ei trønderdame som hadde budd på Island i mange år utan å ta skade på språket sitt.

Den gamle kyrkja i sentrum er ein miserabel kasse av blekkplater og rusta tårn, men åndelege opplevingar er ikkje avhengig av det ytre. I inngangen blir eg møtt av Jesus med mikrofon i neven. Han seier ikkje noko. Ved preikestolen dominerer ein blid Pusur, malt på eit dørblad. Plassen innafor den mikroskopiske altarringen er fylt av pappmodellar av kyrkjer. Kyrkja hadde vore brukt til eit nyleg festarrangement i byen, men notisboka mangla opplysningar om kva som føregjekk. Gode krefter i byen arbeider for å få kyrkja restaurert, slik at ho kanskje på nytt kan få ein aura av heilagdom.

I båthamna – ikkje ein einaste lystbåt. Alt er konsentrert om fiske.

Ringvegen kring Island byr alltid på noko nytt, men stundom får ein lyst på ein avstikkar som muntrar opp. Me ville sjå og høyra havet brusa mot dei sørlandske strender. Stikkvegen var ikkje merka. For kvar hundre meter vart han smalare, meir humpete og svartare. Svart lavasand på alle kantar. Havet tyktest vera like langt unna. Etter lang rygging fekk me snudd den vesle Susuki'en utan firhjulstrekk og berga oss inn att på ringvegen eit par kilometer unna.

Dei fleste bruer på Island er einvegskøyrde, og gjerne med dekke av metallrister. Her og der dukkar det opp ei bensinpumpe, utan at me kan sjå busetnad i noko retning. Dei fungerer.

Ein tur på gode, lange strekningar er som å sjå svære panorama i sakte kino. Somme stader er me omgjevne av svart lava, andre stader har lavaen tjukke, lyst gule moseteppe. Ikkje gå utpå, du veit aldri når du set foten fast eit hol.