Obsfoto

Fotografen Alec Soth meiner foto av gamle vakre låvar er blitt ein klisjé. Me som vegrar oss for klisjear fotograferer difor ikkje vakre gamle låvar. Eller? Fotografen William Eggleston finn det vakre i fry mrdt banale, medan Soth med eit sukk slår fast at titusenar av fotografar tek nett slike bilete.. Så kva anna kan ein gjera enn å bli matt og oppgitt? Då siterer eg ein tredje amerikansk fotograf, Michael Reichmann: – Eg har nyleg vore ute på bondelandet og fotografert gamle låvar og tidlege haustfargar.

Glad og nøgd  gjer han det som ein annan ikkje orkar tanken på. Det handlar om å gjera fotografiet til sitt eige.

I boka «En Passant» av Irving Penn såg eg nyleg foto av gamle utslitne arbeidshanskar. Slike har eg fotografert i fleire år utan å tenkja på at kanskje nokon har gjort det før meg.

Så kva med siloballar? Kor mange andre er det som fotograferer siloballar.? Skitt au. Dei har sine, eg har mine. Her er eit knippe frå Sør-Island. Eg vart nesten frå meg av fryd over å finna ein haug med berre svarte ballar pluss éin sau. På eit av bileta er siloballane langt der nede nesten løynde av vassrøyken frå Skogafoss.

Attende til Island, og først to små seriar med islandske siloballar. På Island er topografien sterkare merkt av siloballane enn i Noreg; dei står meir fram som installasjonar. Ballane ligg i eit nake og reint landskap, og den skulpturelle verknaden blir desto større. Det øvste biletet er frå Eyafjördur, som går frå Nordishavet og inn til Akureyri. Eit meir minimalistisk landskap skal ein leita lenge etter. Eg var dessutan så heldig å få siloballar i tre ulike fargar i same haugen (ja, eg veit at svart og kvitt ikkje vert rekna som fargar).

Islendingar har ingen hemningar når dei skal fargeleggja husa sine. Dette uthuset ligg også på Nord-Island.

Men det er Sør-Island som er det store siloballområdet. Dette var ein av dei finaste haugane eg såg. Eg rekna meg fram til at det var om lag 1 700 ballar – du kan jo kontrollrekna.

Frå det vidstrekte sørislandske slettelandet.

To dagar etter kvarandre har eg vandra på stader med bilvrak. Ingen tvil om at det som har skjedd med desse bilane har ført til mykje smerte. Ein bieffekt er at det kostar samfunnet store summar. Kan ikkje folk køyra med vet, tenkjer eg, og gløymer lett at eg sjølv har hatt uhell og nestenulukker. Det slår meg når eg ser på bileta i etterkant at nokre av dei hevar seg over «knust frontrute»-etiketten og meir nærmar seg abstrakte glasmaleri.

Den uskadde ruta er keisam og vert knapt lagt merke til.. Den skadde er interessant. Det oppstår fargar og komposisjonar som er fascinerande og spennande. Samstundes skal ein vera varsam med slike motiv – det kan vera nok med ein serie på under ti, elles blir det for mykje repetering. Men eg er alltid på jakt etter det som bryt med det eg har fotografert før.

Enkelte fotoreiser byggjer seg opp over fleire veker før dei vert realiserte. Slik også med turen til Karmøy nyleg. Eg berre måtte avgarde, og tok med turkameraten. På slike turar er eg underlagt eit sjølvpålagt diktat som eg ikkje likar å vedkjenna meg: Bruk kamera! Som om det er ei skam å koma heim utan noko å visa fram.

Turen i seg sjølv var fin, fri for turistar, kontakt med dei fastbuande, og eit tilfeldig stikk-innom  på Majorstua i Skudeneshavn – ein vaffelkafé stinn av atmosfære (nr. 1). Fotografisk var det jernteppe. Dei fleste bileta vart sletta då eg kom heim. Dei eg for skams skuld tok vare på var heller ikkje rare greiene.

Det murrar i meg når slikt skjer, så ei veke seinare var eg på Karmøy att. Litt havsøppel (nr. 3) balanserte glansbileta frå Åkresanden (nr. 2) og Sandvesanden (nr. 4 og 5). Himmelen serverte sine finaste skyer.

Det nyttar ikkje å tvangsfotografera; då misbrukar ein seg sjølv og mediet. Etter ein 'mislukka' tur les eg gjerne litt i boka som Könemann forlag har gitt ut om Harry Callahan. Der fortel Callahan mellom anna om den gongen han hadde med seg eit 8" x 10" kamera (temmeleg tunge saker) til toppen av eit fjell i Estes Park utan å ta eit einaste bilete. Til trøyst!

Er det verkeleg så lenge sidan? Som ung – under tjue – fekk eg ein Rolleiflex i neven med ordre om å gå på byen og fotografera. Dei måtte sjå kva eg dugde til. Eg hadde ikkje brukt, og knapt sett, eit slikt kamera før. Resultatet vart studert, og kort etter var eg journalistlærling

Nyleg gjekk eg gjennom gamalt negativmateriale, og vart reint nostalgisk. Eg avfotograferte ein del 35 mm-ruter, og det fungerte bra.

Bileta viser ein livsstil som er borte vekk. Eit eldre søskenpar i Austrheim kommune er i utmarka og slår røsslyng til dyrefor. Eg fotograferte medan Universitetet i Bergen laga ein dokumentarfilm om lyngslåtten. På Varaldsøy (Kvinnherad) skildra eg dei gamle driftsmåtane på ein gard. På Askøy rodde ein hundreåring ut for å trekkja garnet han hadde sett dagen før. Eg fekk vera med. Det vart berre denne eine fisken, men gamlingen takka Gud for fangsten.

Det hender dagar er perfekte. Sist tysdag var himmelen blå, sola gul – eller kva ho no er, temperaturen midt mellom pluss og minus, vinden flau, landskapet flatt, tannverken heldt seg borte. Ikkje eit menneske i sikte. Motiva eg skulle fotografera var på plass. Det som likevel gjode meg yr av glede, og som overrumpla meg fullstendig, var ei hinne av is på 2-300 kvadratmeter som låg på bakken. Kraftig regn hadde laga ein stor dam, og isen hadde lagt seg som ei tynn hinne på overflata. Vatnet hadde så trekt ned i jorda, og isen kollapsa mot bakken og laga eit teppe av alskens merkelege mønster.

Ein som er sterkare i trua enn eg ville kanskje sagt at her har Gud leika seg. Om ikkje, kven har så bestemt at vatnet skal frysa til slike mønster, så vakre, harmoniske og varierte? Om nokon veit det, så ikkje sei det til meg.

På eit industriområde ein annan stad var isen på sølepyttane knuste av tunge bilar. På det nederste fotoet er isen først knust, og så har det grumsete vatnet frose til att. Det er noko fjellstøtt og jotunaktig over denne vesle detaljen.

Jörg Colberg, USA, er ein respektert fotograf, fotolærar og kritikar. Nyleg såg eg ein liten fotoserie han hadde laga frå San Francisco. Eg har knapt sett noko dårlegare av ein velrennomert fotograf. Bileta vart ikkje stort betre etter eg las eit intervju bloggaren Blake Andrews har med Colberg om saka.

Men Colberg arbeider på ein måte som appellerer til meg. Han berre «må» laga ein fotoserie kvar gong han er på ei lengre reise. Fotograferinga skjer raskt og spontant. San Francisco-serien viser små detaljar frå eit urbant miljø, fullstendig anonymt. Kvar serie vert utgitt i bokform, 1 eksemplar av kvar. Nokre av bøkene er gode, men som han sjølv seier – dei fleste er mildt sagt dårlege.

Poenget er å læra. Kva kunne han gjort betre? På denne måten utfordrar han måten å arbeida på, og måten å tenkja foto på. Men uavhengig av desse prosjekta meiner han eit foto krev tid – for å sjå, høyra og føla kva det seier.

Colberg likar å ta ein tur utan spesielle mål for auga. Så får tinga finna han. Det har også eg gjort med dei tre bileta nedanfor. Du får dei utan forklaring.

Målet med turen til Island var ein liten prikk i havet nord for fastlandet – Grimsey.  Målet var greitt nok, men målet med målet var noko uklart. Der skulle eg ligga på ryggen på nordspissen av øya, med berre hav og pakkis mellom meg og Nordpolen. Og der låg eg, på ei seng av fugleskit og gras, og skulle la meg gjennomstrøyma av Universet. Med tommel og peikefinger på kvar hand mot kvarandre på yoga-vis. Universet kom ikkje. Eg tenkte på kvinner, og om det var lenge til middag.

Ingen katarsis.

Det var litt av ei lekse. Men staden var vedunderleg. Mild svak bris, sol, måseskrik og ei einsemd som var berre god.

På nordsida av øya er det ei vid bukt som endar i eit smalt nes, øvst i biletkanten. Vidare derfrå er det berre hav og himmel. Stiane fram til nordspissen er køyrde opp av firhjulingar. Ganske ofte låg det daud fugl i lendet. Det er ikkje så merkeleg, all den tida øya er heim for titusenar av sjøfugl.

Eg har fleire stader lese at Grimsey er ei blå øy. Det er ikkje sant. Ho er pur grøn. I tillegg er hummarsuppa på den vesle kafeen i sentrum gyllen og himmelsk – verd ei Michelin-stjerne.

Med dette avsluttar eg opphaldet på Grimsey.

Dei bur på ei forblåst øy, meir enn 40 km frå fastlands-Island. Detso større grunn til å ha det moro. På fine dagar er både vaksne og born i aktivitet, på dei smale vegane, på flate enger, og ute i marka blant sauer og hestar. Utmark finst ikkje på Grimsey. Alt er skogfritt, eng og beite.

Denne vesle tassen rasar avgarde på ein mini-ATV. Eg tippar han kanskje går i førsteklasse. På eit stort jorde nær sentrum vert ATV-ane pressa til siste hestekraft. Så samlar dei seg i ei lang rekkje og siktar seg inn på fotografen.

Tre gutar – ein i mål og to som kjempar om ballen. Ingen hjørnestolpar, midtlinje eller straffesparkmerke. Viddene er store, himmelen høg. I bakgrunnen skimtar me gjestehuset og flyplassbygningen.

På blogginga frå Island-turen legg eg all fotografisk kvasifilosofering til side. Dei dukkar nok opp i andre samanhengar seinare.

Altartavla i Grimsey kyrkje er ein friskus-versjon av Leonardo da Vincis «Nattverden». Nede til venstre står namnet til Leonardo. Til høgre namnet til den lokale kunstnaren A. Gislason. Originalen er nesten 32 kvm stor. Versjonen på Grimsey er av gode grunnar mykje mindre. Gislason er frodig og nesten frekk. Kjortlane til mange av læresveinane er kraftig forandra, og ein som originalt er skalla, har fått hår. Læresveinane var stort sett fiskarar, og eg likar tanken på at det er fiskarar frå Grimsey som sit eller står på begge sider av Jesus og gestikulerande snakkar om det meistaren nett har fortalt dei.

Originalen finst på ein vegg i eit kloster i Milano og vart måla for over 500 år sidan. På Grimsey har det vore kyrkje i mange hundre år. Den som står der no er snart 150 år gamal. Ho er bygd av drivtømmer og panelt. På gallerigangen  finn eg eit anna bilete av Jesus, med tornekrone, og gøymt attom trappa til tårnet.

Framfor eit av husa i sentrum på Grimsey er det skapt ein liten by, Alfheimar, for småfolket som det er så flust av på Island. Dei og Jesus er om lag like usynlege.